'Židov sam, dakle čitam'

Amos Oz, jedan od najpoznatijih i najnagrađivanijih izraelskih pisaca, sa ćerkom Fanijom Oz-Salzberger, istoričarkom, napisao je knjigu čija je centralna tema prikaz jevrejske tradicije kao, prije svega, tradicije pripovijedanja. 

Knjiga počinje prologom u kojem autor i autorka sažimaju osnovne teze koje će dalje razviti u knjizi. Četiri centralna poglavlja knjige posvećena su, redom, generacijskom kontinuitetu na osnovu kojeg se tradicija uspostavlja, zatim ulozi žena u jevrejskoj tradiciji pripovijedanja, problemu vremena i bezvremenosti, i konačno, pitanju odnosa Jevreja i judaizma. Nakon epiloga, knjigu čine još i zahvalnice, kao i spisak izvora i katalog imena.

Forma tekstova u knjizi jeste esejistička, a perspektiva je dvostruka, kako na rodnom, tako i na generacijskom nivou, i konačno, na nivou dviju humanističkih disciplina, književnosti i istorije, jer su to i oblasti iz kojih autor i autorka dolaze. Dok književnik insistira na analizi literarnog, istoričarka u knjigu uvodi i materijalističku analizu. U krajnjem, i knjiga kao objekt ima svoju istoriju, a zanimljivo je pratiti i istoriju privatnog života, na primjer porodične odnose. Zahvaljujući višestrukim perspektivama, tekst ima i poseban dijaloški kvalitet, prevazilazeći zatvorenost monologa.

Baš taj dijalog i odnos učenika sa učiteljem tema je prvog poglavlja knjige. Tako se i čitateljima i čitateljkama dopušta da i oni budu dio jednog većeg dijaloga, a tekst ostaje otvoren, čak i podstiče na kritike i neslaganja sa onim što je rečeno, jer se insistira na tome da je dato tumačenje samo jedno od mogućih. Ta neposlušnost čitatelja nadovezuje se na jevrejsku hucpu, neku vrstu simpatične drskosti sa izraženim humorističkim potencijalom spram autoriteta, pa čak i božanskog autoriteta. Priča o jevrejskoj tradiciji postaje šira priča o čitanju i tumačenju, na šta i autori knjige skreću pažnju kada pišu da je sasvim moguće zamijeniti riječ 'Jevrejin' ili 'Jevrejka' riječju 'čitalac' ili 'čitateljka', a tekst bi i u tom slučaju dobro funkcionisao.

Mario Vargas Llosa je, komentarišući ovu 'kontroverznu' knjigu, napisao da ona dovodi u pitanje klišeje i stereotipe, što se potvrđuje izborom autora i autorke da drugo poglavlje posvete ulozi pripovjedačica u jevrejskoj tradiciji, te da ga započnu jednim od 'kontroverznih' tumačenja starozavjetnih tekstova. Naime, oni iznose tezu da Pjesmu nad pjesmama nije napisao Salomon, već da ju je napisala nepoznata žena za Salomona. U ovom poglavlju se prikazuju primjeri više tipova žena, i insistira se na tumačenjima koja ih ne stavljaju u dominantno hrišćansku binarnu opoziciju svetice ili vještice, već su žene viđene kao kompleksni likovi.

I pored značaja koji se pridaje ženama, autori ipak ne uspijevaju uvijek da izbjegnu stereotipe, iako više puta eksplicitno pokušavaju da se od njih i ograde. Tako se posebno obraća pažnja na tip žena čiji je cilj da spasu živote svojih potomaka, a njihova 'ženskost' se stereotipno potvrđuje kroz majčinstvo.

Autor i autorka u posljednjem poglavlju zaokružuju tezu o razlici između jevrejstva i judaizma, na kojoj su insistirali sve vrijeme. Oni žele da jevrejski identitet prikažu ne samo kao religijski, već i kao sekularan. Iako eksplicitno pišu kako pripovijedanje ili opsjednutost temom vremena nisu vezani samo za jevrejsku tradiciju, autori i ovdje često zapadaju u stereotipe. Ti stereotipi su nužni zbog toga što se cijela knjiga zasniva na tezi da ipak postoji neki statičan jevrejski identitet. Autori su se zadržali samo na tome da religiju kao temelj jevrejskog identiteta zamijene tradicijom pripovijedanja i knjigom, kao jedinim objektom koji su generacije Jevreja i Jevrejki nosile na leđima, u toku stalnih seoba.

Ovaj je esej, napisan u saradnji oca književnika i ćerke istoričarke, prije svega stilski lijepo oblikovan tekst, sa mnoštvom novih interpretacija kanonskih tekstova i zanimljivih podataka prvenstveno iz privatne istorije i tradicije jevrejskog naroda. Takođe se odlikuje i otvorenošću za polilog sa čitateljkama i čitateljima. Ipak, najveći nedostatak ovoga eseja očituje se već u osnovnoj tezi knjige, odnosno pokušaju autora da tradiciju pripovijedanja odrede kao karakterističnu crtu jevrejskog identiteta.