Nezasitnost

Nezasitnost (Nienasycenie, 1930), najznačajniji je roman poljskog pisca Stanisława Ignacyja Witkiewicza, poznatijeg pod pseudonimom Witkacy. Iako ga poznajemo kao iznimnog dramskog autora – preteču egzistencijalizma, majstora dramske groteske i teatra apsurda – to je djelo u kojemu je pisac najpotpunije i najprovokativnije sintetizirao vlastite poglede na društvene procese i čovjeka u njima. Prema njima, svijet se nalazi u silaznoj fazi: tzv. individualna kultura ustupa pred masovnom civilizacijom, a čovjek, metafizički potentna jedinka, ne može se suprotstaviti pretvaranju u društvenu životinju. Witkacyjev subjekt može se stoga samo lomiti između prošlosti, koja je tek staretinarnicom prefabriciranih formi, i budućnosti, koja se naslućuje u sveprisutnoj (nemetafizičkoj) dosadi koja ispunjava svijet.

U Nezasitnosti medij parodije trivijalni je roman žute opasnosti: savršeno organizirana vojska tajnovitih kineskih komunista osvaja kontrarevolucionarnu Rusiju i sprema se na pokoravanje tek površno komunizirane Zapadne Europe. Između njih nalazi se osamljena (međuratna) Poljska: neuređena i amorfna, pokušava se oduprijeti, ali pritom živi svoju grotesknu bit i – gubi. Kinesko more zalijeva poljski otok i poljski se vođa, kvartirmajstor Odrpankowicz, predaje – što ga ipak ne spašava od krvave egzekucije. Usporedno s tom vizijom alternativne povijesti u kotačićima društvenog procesa nalazi se i glavni junak Genezyp Kapen, koji prolazi kroz sentimentalnu edukaciju à rebours: u košmaru seksualne inicijacije te političkog i ratnog meteža doživljava psihičko rastrojstvo i njegov se ego mehanizira i automatizira.

Witkacyjevom pripovjedačkom svijesti vladaju specifični zakoni: skraćene i produžene perspektive, podvajanja i izmještanja motrišta, ukratko – kaos (samo)spoznaje. Takav književni postupak dokazuje da je Nezasitnost izniman tekst u tradiciji ne samo modernističkog nego i postmodernističkog romana 20. stoljeća.

S poljskoga preveo Dalibor Blažina.